DROGI POLAKÓW DO WOLNOŚCI.
11. LISTOPADA – ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI
XVIII stulecie w Europie to czas oświecenia, czas rozumu i nauki, rozwoju kultury, filozofii, sztuki i literatury. Dla nas jednak, w wymiarze politycznym to epoka dramatyczna – czas rozbiorów, w wyniku których Rzeczpospolita została wymazana z mapy Europy. Lata 1772, 1793, 1795 to tragiczne daty wpisane w naszą narodową pamięć.
Narodzie! niegdyś wielki, dziś w smutnej kolei 
Wyzuty z sił, bogactwa, sławy i nadziei,
Co niegdyś mocą miecza i nauk wyborem
Postronnych byłeś dziwem, pogromem i wzorem!
Dziś pod jarzmem zhańbienia, klęsko w i niewoli
Dumnych jesteś igrzyskiem i pastwą swywoli.
Ty, coś orężem obce przemierzał narody,
Patrz, co z tobą zrobiły domowe niezgody!
Jużeś po długim smutku darem oświecenia
Począł wznawiać gmach silny dawnego znaczenia
I już widział z postrachem twój sąsiad niegodny,
Czym może zostać Polak, gdy wolny a zgodny.
Niestety! jakżeś z twoim pragnieniem się minął —
Błysnąłeś jako gwiazda, jak iskierkaś zginął!
(J. Jasiński „Do narodu”)
Polacy nie poddali się, nie porzucili nadziei na odzyskanie niepodległości i podejmowali kolejne próby jej wywalczenia. Powstania: kościuszkowskie, listopadowe czy styczniowe, kończyły się wprawdzie klęskami, ale ich przywódcy i uczestnicy stawali się bohaterami narodowymi.
O, wiem, że Polska bój zwycięski toczy,
O! nie zginęła i nigdy nie zginie –
Lecz my czyż ujrzym ją w chwały godzinie? –
Nim słońce wejdzie, rosa wyźre oczy!
I będzie wielka – i będzie wspaniała –
Lecz robak trumien wprzód może nas stoczy,
Niejedna w świecie tkwi rozbicia skała –
Nim słońce wejdzie, rosa wyźre oczy!
Ach! płyną lata! ach! płyną i wieki,
Nim się Myśl Boża w ciało przeistoczy!
Zguba wciąż bliska – a triumf daleki –
Nim słońce wejdzie, rosa wyźre oczy!
My tak kochali – a pili truciznę!
My tak żyć chcieli – a żyli w zamroczy!
Inni, ach! będą oglądać ojczyzno! –
Nim słońce wejdzie, rosa wyźre oczy!
(Z. Krasiński „Nim słońce wejdzie”)
Starym ojców naszym szlakiem
przez krew idziem ku wolności!…
Z dawną pieśnią, dawnym znakiem,
My żołnierze sercem prości
Silni wiarą i nadzieją,
Że tam gdzieś, świty dnieją!
Starym ojców naszym szlakiem
przez krew idziem w jutra wschody,
z dawną pieśnią, z dawnym znakiem,
na śmiertelne idziem gody,
by z krwi naszej życie wzięła
Ta – co jeszcze nie zginęła.
(J. Mączka „Starym szlakiem”)
I chociaż państwa zaborcze Rosja, Prusy i Austria nasilały represje, prowadziły akcje germanizacji oraz rusyfikacji, to społeczeństwo polskie skutecznie opierało się wynarodowieniu. Używano (wbrew zakazom) polskiego języka, obchodzono rocznice wielkich wydarzeń historycznych, pamiętano o wspaniałych postaciach naszych dziejów. Wybitni Polacy, jak Fryderyk Chopin, Jan Matejko, Adam Mickiewicz, Helena Modrzejewska czy Henryk Sienkiewicz rozsławiali imię Polski i głosili światu, że jest i nie umarła.
O Polsko, święte twe imię
Po cichu i po kryjomu
Z trwogą za siebie i innych
Szeptano w ojcach mych domu
Prawdziwe jakieś nieprawdy
Opowiadano o Tobie
Mówiono, że jesteś święta
Mówiono, że leżysz w grobie
(E. Słoński „Polska w niewoli)
***************************
Póki w narodzie myśl swobody żyje,
Wola i godność, i męstwo człowiecze,
Póki sam w ręce nie odda się czyje
I praw się swoich do życia nie zrzecze,
To ani łańcuch, co mu ściska szyję,
Ani utkwione w jego sercu miecze,
Ani go żadna przemoc nie zabije –
i w noc dziejowej hańby nie zawlecze
(A.Asnyk „Sonet XXIX”)
Na przełomie XIX / XX wieku narastał konflikt między mocarstwami. Ostatecznie w sierpniu 1914 roku wybuchła Wielka Wojna pomiędzy Trójprzymierzem ( II Rzesza i Austro –Węgry) a Trójporozumieniem (Rosja, Anglia, Francja) . Na ziemiach polskich rozbłysła nadzieja, na przywrócenie niepodległości.
Synkowie moi, poszedłem w bój,
Jako wasz dziadek, a ojciec mój –
Jak ojca ojciec i ojca dziad,
Co z legionami przemierzał świat,
Szukając drogi przez krew i blizny
Do naszej wolnej ojczyzny.
Synkowie moi, da nam to Bóg,
Że spadną wreszcie kajdany z nóg
I nim wy męskich dojdziecie sił,
Jawą się stanie, co pradziad śnił,
Szczęściem zakwitnie, krwią wieków żyzna,
Łan naszej wolnej Ojczyzny!
Synkowie moi, lecz gdyby Pan
Nie dał zejść zorzy z krwi naszych ran,
To jeszcze w waszej piersi jest krew
Na nowy świętej wolności śpiew!
I wy pójdziecie pomni spuścizny,
Na bój dla naszej ojczyzny!
(J. Żuławski „Do moich synów”)
11 listopada 1918 r. został podpisany w Compiègne układ rozejmowy pomiędzy Ententą a Niemcami kończący wojnę. Zmieniła się mapa polityczna Europy. Polska odzyskała niepodległość.
Pioruny biły na dziejów zegarze
Godzinę twoją, o Polsko szczęśliwa –
pioruny kuły w twych kajdan ogniwa,
że się rozpękły w twych kajdan ogniwa,
że się rozpękły w płomiennym ich żarze…
Taką nam Ciebie wróżyli pieśniarze,
Których Duch ogniem w wyżyny porywa,
że przyjdziesz ze krwi zrodzona – krwią żywa –
W szczęku oręża i armat rozgwarze!
Taką nam byłaś w ojców obietnicy,
Kleconej w długie, zimowe wieczory
z ciemnych objawień dziada Wernyhory
i w snach męczeńskich katorżnej ciemnicy,
i w snach poległych -w smolnym kurhanie –
w snach, którym jedno imię: zmartwychwstanie!
(J. Mączka „Zmartwychwstanie”)
Ojcowie niepodległości
Józef Piłsudski – współtwórca Strzelca i legionów walczących u boku państw centralnych. Marszałek, działacz socjalistyczny, niepodległościowy, dowódca pierwszej brygady. W 1917 roku został osadzony w więzieniu w Magdeburgu. Przyczyną uwięzienia była odmowa złożenia przysięgi wierności cesarzom Niemiec i Austro – Wegier. Rok później, po klęsce II Rzeszy Piłsudski powrócił do Warszawy i stanął na czele rodzącej się II Rzeczpospolitej. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. To jemu oraz Tadeuszowi Rozwadowskiemu zawdzięczamy sukces w bitwie warszawskiej w VIII 1920 r.
Oprócz zmagań na frontach ważne były działania dyplomatyczne. Wielu Polaków na czele z wybitnym i znanym na arenie międzynarodowej kompozytorem Ignacym Paderewskim, podejmowało starania o pozyskanie poparcia dla sprawy polskiej. Ignacy Paderewski przyszedł na świat w rodzinie, gdzie pielęgnowany był patriotyzm. Wykształcenie muzyczne zdobył w warszawskim Instytucie Muzycznym oraz w Wiedniu. Wielu współczesnych doceniało jego talent. Mistrz każdy swój koncert rozpoczynał od przemowy na temat niepodległości Polski. Muzyk i polityk walczył o tę sprawę, koncertując w Europie i w Stanach Zjednoczonych, gdzie spotkał się z amerykańskim prezydentem. To właśnie Ignacy Paderewski z Romanem Dmowskim, w 1919 r. reprezentowali Polskę w trakcie obrad konferencji wersalskiej w Paryżu.
Roman Dmowski w 1889 roku został przyjęty do Ligi Polskiej, którą przekształcił w Ligę Narodową. Przed wojną działał jako poseł dumy rosyjskiej. Dmowski był autorem broszury politycznej „Niemcy, Rosja i kwestia polska”. Dokonał w niej analizy obu zaborców. Wskazywał Niemców jako siłę, która najbardziej zagraża idei odzyskania niepodległości. Po wybuchu I wojny światowej zorganizował Komitet Narodowy Polski. Aktywnie działał w Paryżu u boku państw Ententy. Podczas konferencji pokojowej w Wersalu był jednym z delegatów reprezentujących nasz kraj.
Wincenty Witos – polski działacz ludowy z Wierzchosławic, polityk, trzykrotny szef rządu. Wychowywał się w biednej rodzinie, ale dzięki ambicji i zdolnościom zdobył wykształcenie. Stanął na czele ruchu ludowego i był jednym z najważniejszym polskich przywódców politycznych XX wieku.
Wojciech Korfanty – bronił polskości Górnego Śląska. Mówił, iż „ jesteśmy narodem zuchwałym, jesteśmy narodem dumnym, mimo nieszczęść, jakie na nas spadły, mimo ciosów, jakie nas spotykają, nie uginamy niewolniczo karków naszych przed potężnymi i możnymi ”. Ignacy Daszyński – przyjaciel Józefa Piłsudskiego, działacz lewicowy, świetny mówca, marszałek polskiego sejmu.
Józef Haller – jeden z najwybitniejszych polskich wojskowych XX wieku, dowódca Błękitnej Armii, który 10 lutego 1919 roku dokonał symbolicznego aktu zaślubin Polski z morzem w miejscowości Puck.
11 listopada 1918 roku Józef Piłsudski przejął władzę w Warszawie. Ten dzień uznano za symboliczną datę odzyskania niepodległości.
Wspaniałe dni, wczorajszy mrok
W zorzę przekształca się jutrzejszą
Ta pospolita ciemna rzecz
Zmienia się nam przez czyn i miecz
W Rzeczpospolitą Najjaśniejszą
(J. Tuwim „Wspaniałe dni”)
N
a frontach I wojny światowej w armii rosyjskiej służyło ponad 1,2 mln Polaków, w armii niemieckiej ok. 0,8 mln, w armii austro – węgierskiej ok. 1,4 mln – w tym nasi przodkowie – pradziadowie z Galicji, Polacy – Galicjanie – Krośnianie.
Również profesorowie, absolwenci i uczniowie Szkoły Realnej w Krośnie( obecnie I LO im. M. Kopernika w Krośnie – nasza szkoła) uczestniczyli w działaniach zbrojnych na wszystkich frontach Wielkiej Wojny oraz walczyli w brygadach Legionów Polskich.
Wśród nich: Ludwik Zakulski, Stanisław Mazurkiewicz, Marian Ocetkiewicz, Gustaw Świderski, Stanisław Gorczyca, Stanisław Jugendfein, Franciszek Ptak, Władysław Suryn, Stanisław Pelc, Ludomił Rayski.
Tragedią był fakt, iż polscy żołnierze służąc w armiach zaborczych, musieli podjąć bratobójczą walkę. Udział w wojnie spowodował, że setki tysięcy Polaków zdobyło wyszkolenie i doświadczenie wojenne, ale zapłaciło za to wysoką cenę. W walkach poległo, zmarło lub zginęło ok. 800 tys. naszych rodaków.
Polacy potrafili wykorzystać szansę, którą stworzyła historia. Po 123. latach niewoli odzyskaliśmy niepodległość, chociaż nie oznaczało to końca walk o ostateczny kształt naszych granic. Z dużym zaangażowaniem i poświęceniem budowano odrodzoną II Rzeczpospolitą.
Nikt nie przypuszczał, że wkrótce historia zażąda kolejnych ofiar. Tamte pokolenia zdały swój egzamin z patriotyzmu.
A dzisiaj? Czym dla nas jest wolność, patriotyzm i ojczyzna ?
Pamiętajmy o tych, którzy „ na stos rzucili swój życia los ”. Pamiętajmy o bohaterach.
Gdy zapłonął nagle świat
Bezdrożami szli
Przez śpiący las
Równym rytmem młodych serc
Niespokojne dni
Odmierzał czas
Gdzieś pozostał ognisk dym
Dróg przebytych kurz
Cień siwej mgły
Tylko w polu biały krzyż
Nie pamięta już
Kto pod nim śpi
Jak myśl sprzed lat
Jak wspomnień ślad
Wraca dziś
Pamięć o tych, których nie ma
Żegnał ich wieczorny mrok
Gdy ruszali w bój
Gdy cichła pieśń
Szli by walczyć o twój dom
Wśród zielonych pól
O nowy dzień
Jak myśl sprzed lat
Jak wspomnień ślad
Wraca dziś
Pamięć o tych…
(„Biały krzyż” Czerwone Gitary)
Święto Niepodległości to zawsze ważna i znamienna data w naszym kalendarzu szkolnym. Dziś, z powodu izolacji nie możemy być razem, ale niech kilka fotografii przypomni nam, jak przeżywaliśmy wspólnie ten dzień.
Przygotowały prof. Anna Trzemżalska i prof. Beata Wygonik-Wronka