„Zacną rzeczą jest uczyć się, lecz jeszcze zacniejszą – nauczać”.
M. Twain
27 stycznia w rocznicę wyzwolenia byłego Niemieckiego Nazistowskiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady Auschwitz-Birkenau obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
Data tego święta została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 r. W tym dniu na całym świecie, również w naszym regionie, odbywają się wydarzenia oraz inicjatywy upamiętniające.
Przyłączając się do obchodów chcemy przypomnieć sylwetki trójki nauczycieli pochodzenia żydowskiego związanych przed laty z naszym miastem i naszą szkołą – tych, którzy nie przeżyli, jak i przetrwali ten nieludzki czas.
Historia to pamięć o wydarzeniach, zazwyczaj tych “wielkich”: dotyczących dziejów państwa, kontynentu czy świata. Historia pamięta
o konfliktach, układach, rozejmach i pokojach, o kryzysach politycznych, rewolucjach, opisuje wielkie osiągnięcia i przełomowe zmiany. Jednak historię tworzą ludzie, nie tylko ci z pierwszych kart podręczników szkolnych i akademickich, dlatego warto pochylić się nad lokalną, małą społecznością i przywrócić pamięć ludzi, którzy współtworzyli populację miasta Krosna kilka czy kilkadziesiąt lat temu.
Krosno przełomu XIX/XX w. było niewielkim galicyjskim miasteczkiem, leżącym na styku wielu religii, kultur i narodowości, zamieszkałym również przez ludność żydowską.
Chawa Wieselthier, Itta Hitzówna czy Stanisław Agatstein-Gierowski to trójka bohaterów lokalnej społeczności Krosna, których życie rozpoczęło się na przełomie XIX/XX stulecia. Byli oni świadkami końca belle époque, kryzysu bałkańskiego, wybuchu i zakończenia Wielkiej Wojny, narodzin faszyzmu i rozwoju nazizmu oraz wybuchu kolejnej wojny i Zagłady. Z tej trójki, tragiczne czasy II wojny światowej, przeżył tylko Stanisław. Los dla Chawy i Itty nie był łaskawy; wojny nie przeżyły, są ofiarami Holokaustu.
Chawa Wieselthier, Itta Hitzówna i Stanisław Agatstein-Gierowski byli Polakami i Żydami, którzy swoją działalność zawodową związali
z kształceniem kolejnych pokoleń. Byli nauczycielami i wychowawcami, a ich życie związane było z krośnieńskim szkolnictwem.
Itta Hitzówna, córka Rifki Hitz i Samuela Melera, urodziła się we wrześniu 1904 r. w Jaryczowie Nowym, w powiecie lwowskim. Uczęszczała do klasycznego gimnazjum we Lwowie, gdzie po zdaniu egzaminu dojrzałości, studiowała na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Złożyła egzamin naukowy z języka polskiego jako przedmiotu głównego oraz z przedmiotu pobocznego – historii. Początkowo pracowała jako zastępca nauczyciela w Gimnazjum Koedukacyjnym w Chełmie Lubelskim, ale już w roku szkolnym 1928/1929 została nauczycielem kontraktowym języka polskiego w Państwowym Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie. Dalsze jej losy nie są znane.
Nieco więcej wiadomo o życiu Chawy Wieselthier, która była córką Szeindel Ester Berylas i Majera ze Stryja. Chawa pochodziła z Tarnowa, gdzie urodziła się w grudniu 1904 r., ale początki jej edukacji w Szkole Powszechnej przypadły już na Stryj i Wiedeń. Od 1916 r. uczęszczała do Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego w Stryju, a w latach 1924 do 1929 studiowała we Lwowie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Została magistrem filologii klasycznej. W Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Krośnie pracowała od września 1929 r. do 1936/1937 r. i uczyła języka łacińskiego oraz niemieckiego. Niewątpliwie miała wszechstronne zainteresowania humanistyczne i lingwistyczne. Prowadziła kurs języka greckiego w ramach działającego w Krośnie Koła Filologicznego oraz bibliotekę i świetlicę w Prywatnym Miejskim Gimnazjum Koedukacyjnym im. Pawła z Krosna. Najprawdopodobniej zginęła w 1942 r. podczas likwidacji getta
w Stryju.
Najwięcej informacji pozostało o dr. Stanisławie Jerzym Agatstein-Gierowskim, długoletnim nauczycielu języka polskiego, niemieckiego, propedeutyki i filozofii.
Urodził się w Krakowie w lutym 1898 r. w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Był synem lekarza Józefa Agatsteina i Justyny Niesensohn [wg. źródeł genealogicznych Wiensohn]. Był bratem polskiego poety, prozaika, eseisty i tłumacza Mieczysława Jastruna oraz dr med. Ireny Agatstein, która wojny nie przeżyła. W 1920 r. zarówno Stanisław jak i jego brat zostali ochrzczeni. Początkowo Stanisław uczęszczał do C.K. Gimnazjum Klasycznego w Tarnowie i C.K. V Gimnazjum w Krakowie, które ukończył egzaminem dojrzałości w czerwcu 1917 r. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim prawo i filozofię. Po obronie pracy doktorskiej w październiku 1926 r. na Wydziale Filozoficznym UJ otrzymał tytuł doktora filozofii. Związał się z zawodem nauczycielskim. W 1927 r. otrzymał dyplom nauczyciela szkoły średniej z języka polskiego, języka niemieckiego oraz historii literatury z językiem wykładowym polskim i niemieckim. Od września 1928 r. związany był z Krosnem i Państwowym Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika oraz Miejskim Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. św. Jadwigi. W roku szkolnym 1936/1937 uczył również języka niemieckiego w Prywatnym Miejskim Gimnazjum Koedukacyjnym im. Pawła z Krosna. Oprócz nauczania redagował czasopismo szkolne „Wzloty. Pismo Czytelni Gimnazjum w Krośnie”, które ukazało się w dziesiątą rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości.
Okres wojny i Holokaustu zmusił go do ukrywania się, najpierw w Krośnie, potem w Bochni, a od 1942 r. w Łagiewnikach. To wówczas zaczął używać nazwiska Gierowski. Już po wojnie w kwietniu 1946 r. oficjalnie zmienił nazwisko ze Stanisława Jerzego Agatsteina na Stanisława Gierowskiego. Po wojnie powrócił do Krosna i poświęcił się pracy w szkolnictwie.
W latach 1950-1962 uczył języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących, języka niemieckiego w Studium Nauczycielskim w Krośnie
i w Liceum w Dukli. Od 1957 r. aż do przejścia na emeryturę w 1968 r. pracował w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w naszym mieście. Miał wszechstronne zainteresowania, był autorem licznych artykułów i publikacji.
W 1958 r. otrzymał Nagrodę Wojewódzką za osiągnięcia w dziedzinie nauki. Aktywny do końca życia, zmarł w 1972 r. Został pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Krośnie.
To tylko trójka zwyczajnych ale i niezwyczajnych , niezwykłych ludzi, którzy swoją pracą, zaangażowaniem i poświęceniem odnaleźli swoje miejsce w dziejach Krosna. Ich działalność świadczy, jak ważne było dla nich miasto, w którym żyli; a zawód, który wykonywali, podkreśla jak głęboko wrośli w polską i lokalną kulturę.
Warto tę pamięć przywrócić.
opracowała Beata Wygonik-Wronka
Bibliografia:
Władysław Sitek, Nauczyciele I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Krośnie 1900-2020, Krosno 2021
Andrzej Gałowicz, BARWA LITER, czyli świat szkolnych wydawnictw 1900-2000, Krosno 2000